‘Verantwoordelijke’ internationale samenwerking in onderzoek en innovatie, in een snel wijzigende wereld
Het Belgische voorzitterschap van de Raad van Ministers van de Europese Unie was medeorganisator, onder coördinatie van BELSPO, van een internationale ministeriële bijeenkomst in Brussel op 15-16 februari 2024 over beginselen en waarden voor internationale samenwerking in Onderzoek en Innovatie (O&I). De ministers van de EU-lidstaten en van de belangrijkste internationale partnerlanden van de EU waren uitgenodigd, alsook vertegenwoordigers van belangenorganisaties.
Onderzoek, technologie en innovatie zijn drijvende krachten voor onze welvaart en welzijn. Internationale samenwerking zit nu eenmaal in het DNA van het onderzoeksecosysteem. Krachten bundelen, in diversiteit van kennis en culturen wereldwijd, is de beste manier om innovatieve oplossingen te vinden voor grote maatschappelijke uitdagingen, zij het pandemieën, klimaatweerbaarheid of de groene en digitale transitie, waar we voor gaan.
Na haar mededeling over de totaalaanpak voor O&I en van de strategie voor internationale samenwerking, heeft de Europese Commissie in juli 2022, gesteund door de EU-lidstaten , een multilaterale dialoog over beginselen en waarden voor internationale samenwerking op het gebied van onderzoek & innovatie (O&I) gelanceerd. Daarbij zijn de EU-lidstaten, de belangrijkste internationale partnerlanden van de EU en belangrijke internationale en EU-belangenorganisaties betrokken. De basisboodschap is ‘openheid’ voor sterkere internationale samenwerking, in een goed evenwicht met veiligheid.
De Multilaterale Dialoog werd uitgevoerd via een reeks van thematische online workshops over verschillende beginselen en waarden , die inclusief en interactief opgezet waren, met de landen en organisaties die deelnemen aan de Dialoog. Definities (bv. van integriteit) en ervaringen, overeenkomsten en verschillen in de praktische toepassing wereldwijd werden besproken. Doel was om op basis van onze collectieve intelligentie, een kader van gemeenschappelijke kenmerken vast te stellen om ‘verantwoordelijke’ O&I-samenwerking te versterken, met voordeel voor alle betrokken partijen.
Doelstellingen van de bijeenkomst op 16 februari waren de politieke erkenning van het gebeurde werk en het goedkeuren van een ministeriële verklaring, ‘the Brussels Statement’, als een kompas voor onze toekomst, waarin wordt opgeroepen tot volgende ‘actie’-stappen, met diepere reflectie en ook verbreding en vooral het in praktijk brengen van de Multilaterale Dialoog op verschillende niveaus.
In de key note speeches en in interventies van ministers of hun vertegenwoordigers (van een 50tal landen) kwam o.a. aan bod hoe toekomstige trends en kritische technologieën (bijvoorbeeld artificiële intelligentie) deze principes en waarden en de naleving ervan in de praktijk zouden kunnen beïnvloeden.
Deze vormgeving van de toekomstige samenwerking, via bijvoorbeeld co-design van een routekaart en gidsende uitwisselings- en leerplatformen, is in het belang van de onderzoekers en de vernieuwers zelf, van onderzoeksinstellingen, van financiers, van designers en uitvoerders van het onderzoeks- en innovatiebeleid. Maar ook, en niet in het minst, is een verantwoordelijke internationale samenwerking in onderzoek en innovatie, op een globaal niveau, in het belang van onze maatschappij en alle individuele burgers.
“Deze conferentie bouwt verder op het vele voorbereidende werk en zal, daar ben ik van overtuigd, de grondslag leggen van meer samenwerking op belangrijke gebieden zoals academische en wetenschappelijke vrijheid, ethiek en onderzoeksintegriteit, wetenschappelijke excellentie, gendergelijkheid, kennisvalorisatie, open science, billijke partnerschappen met alle landen en onderzoekszekerheid. Onderzoek speelt een sleutelrol in onze maatschappij, in het leven van iedereen en wordt alsmaar internationaler. Het is dus van fundamenteel belang dat wetenschappelijke samenwerking stoelt op veeleisende en door iedereen aanvaarde principes en waarden.”
Thomas Dermine, staatssecretaris belast met Wetenschapsbeleid
“Nu moet eerst voorrang worden gegeven aan de uitvoering en de naleving van die waarden in onze lopende en komende onderzoeksprojecten, als rode draad voor beleidsmakers en onderzoekers. Deze zal het referentiekader zijn voor hun beslissingen en de wetenschappelijke samenwerking in de toekomst. De daaruit voortkomende trends en mogelijkheden (bijvoorbeeld artificiële intelligentie) nodigen ons uit intenser samen te werken op Europees en internationaal vlak en die samenwerking permanent te toetsen met als graadmeter een verantwoorde en duurzame innovatie.”
Arnaud Vajda, voorzitter van de POD Wetenschapsbeleid